 |
| F.v.: Ólavur Jákupsson, Jens L. Thomsen, Bogi á Lakjuni, Sólarn Solmunde, Jón Tyril, undirritaði og Høgni Lisberg uttanfyri Sirkus Reykjavík kvøldið áðrenn heimferð. 10 dagar í Reykjavík eru av, og menn eru íblástir. Mynd: Morgunblaðið, 2002. |
Skrivað hevur: Knút H. Eysturstein
Týsdagur 19. november 2002, kl. 08.42, 226/125 - Skái
Um Ísland og íslendskan tónleik
Lat tað vera sagt beinavegin. Eg eri Íslands fjeppari. Ella lat meg siga tað nágreiniligari: eg fjeppi uppi í íslendskum tónleiki. Ein nørdur. Totalt.
Ikki tí, at eg kenni so øgiliga nógvan íslendskan tónleik. Men tað, ið eg kenni, dámar mær sera, sera væl. Björk, Sigur Rós, Múm, Apparat Organ Quartet (og nú eisini Úlpa). Nøvn, sum í mínari verð eru "way up there"!
Veit ikki, hvat er við hesum landinum, men líka síðani eg var barn, havi eg havt ein dreym um at fara hagar. Í skúlanum lærdu vit um Ísland í landalæru og serstøku náttúruna har. Vit lærdu og hoyrdu um Vatnajøkul, Geysir, eldgos og annað. Í mínum hugaheimi var Ísland øðrvísi og fremmant uppá allar mátar, ja næstan mytologiskt.
Seinni uppdagaði eg íslendska tónleikalívið, og eg gjørdist bara meira forvitin og spentur. Tað gjørdist mær greitt, at fyrr ella seinni mátti eg til Íslands!
Tá føroyingar so endiliga gjørdu innrás í Reykjavík á Fairwaves festivalinum í oktober, gjørdist hetta møguligt. Eg slapp til Íslands. Sum tónleikari, blaðfólk, vitjandi, ferðandi og gestur! Tíggju dagar í Reykjavík. Ein dreymaferð.
Broytingar innan og uttan
Týr fingu eitt veruligt gjøgnumbrot haryviri fyrr í árinum. Hetta var gleðiligt, men persónliga undraði tað meg eitt sindur, at føroyskur tónleikur skuldi vera so væl umtóktur í Íslandi. Í mínari verð hevur tónleikurin har altíð verið fleiri ljósár framman fyri tann føroyska, hvat viðvíkur nýskapan og originaliteti.
Alt tað "kula" kom úr Íslandi. Úr Føroyum kom – einki! Ja, soleiðis hugsaði ein inntil fyri stuttum. Nú er vend við at koma í. Hetta tónleikaárið hevur verið hendingaríkt. Føroyskur tónleikur ger alsamt meira um seg uttanlands, og vit hava jú so avgjørt eisini dygdargóðan tónleik her á klettunum! Eingin ivi um tað!
Tá eg so endiliga slapp til Íslands, fór eg á eina persónliga rannsóknarferð í íslendska tónleikaheiminum. Hetta var ikki einans gjørt við at fara til konsertir og lesa bløð, men eisini við at tosa við fólk og einstaklingar, sum ferðast í tí umhvørvinum.
Fann útav, at ein høvuðsorsøk til tað, at íslendingar dáma so væl føroyskan tónleik, er, tí at hann minnir teir á eina gamla mentan, ið teir hava mist. Tak t.d. kvæðarockin hjá Týr. Kvæðini og føroyski dansurin eru ein meira ella minni nátúrligur partur av okkara mentan, ið vit kanska ikki hugsa so nógv um.
Í Íslandi var hetta einaferð partur av teirra mentan, men tað er tað ikki longur. Kvæðini vóru bannað av ignorantum fanatikarum, ið misskiltu bæði eitt og annað við kristindóminum og hildu, at nú skuldu teir banna alt, ið ikki samsvaraði við teirra fatan. Teir finnast allastaðni.
Tað stuttliga er, at tað vísir seg, at íslendingar kenna aftur ein mistan ella gloymdan part av teirra uppruna í føroyskum tónleiki. Hetta haldi eg er sera vakurt í sær sjálvum, og er tað vert at geva sær far um og virðismeta.
 |
| Clickhaze á palli í Grand Rokk, Reykjavík í 2002. |
Tað er undranarvert, hvussu væl úr hondum greiddur og upprunaligur, íslendskur tónleikur er. Tað tykist sum um tónleikarar har als ikki hugsa um, hvat er kommersielt, hvat er poppur, og hvat selur mest. Ikki tí, poppur er eisini at finna í Íslandi. Tað er bara tað, at tann alternativi pallurin er so ræðuliga nógv størri. Tað er tann umvenda verð!
Har hugsa teir flestu tónleikararnir bara um at fylgja sínum egna framskygni. Um at endurskapa tey ljóð og tær kenslur, ið teir hava í heilanum og hjartanum, heldur enn at royna at endurskapa tey ljóð, ið koma í stríðum streymum úr MTV og øðrum sjón- og útvarpsrásum.
Men tað er kanska ikki so løgið. Inntil fyri 10 árum síðani var Ísland ein tónlistarligur dunnuhylur. Eingin annar hoyrdi tónleikin, og eingin hevði droymt um, at íslendskur tónleikur skuldi fáa eitt slíkt heimsumfatandi frambrot. Men tað hendi fyri tíggju árum síðani. Sugarcubes og Björk vóru fyrst, og onnur komu aftrat.
Nú fara umboð fyri altjóða plátufeløg og onnur áhugað til Íslands at leita eftir nýggjum nøvnum og nýggjum tónleiki. Har finna tey eina sera stóra og ríka keldu av tónleiki, og nøvnini, ið gera um seg á altjóða pallinum, gerast alsamt fleiri. Hetta er sjálvandi bæði stuttligt og spennandi at eygleiða. Nú er spurningurin bara, hvat ið fer at henda í framtíðini.
Núverandi ættarliðið hevur enn fatur á nøkrum serstøkum. Tónleikurin er enn dygdargóður og nýskapandi. Tað er bara ein vandi fyri, at næstu ættarliðini verða svølgd av mainstream-tónleikinum. Soleiðis sum gongdin er í vesturheiminum, gerast allar mentanirnar tíverri meira og meira einsrættaðar. Hetta má ikki henda í Íslandi og heldur ikki í Føroyum.
Vit hava okkara røtur, og tær stinga djúpt. Tað er gott, men vit muga ikki gloyma, at tær kunnu hóast alt verða kvettar, um trýstið uttanífrá gerst ov stórt. Ella enn verri; vit eru í vanda fyri at kvetta tær sjálv, um vit ikki eru vakin og vita, hvat fer fram rundanum okkum.
Hví Ísland?
Lesarin hevur kanska hug at spyrja, hvat er so fantastiskt við íslendskum tónleiki? Lesarin hevur kanska ikki hoyrt tað stóra av øllum hesum, ið skal eitast at vera so gott.
Men tað er heldur ikki so løgið. Tí tónleikurin, ið talan er um, fer aldrin nakrantíð at verða spældur í føroyskum út- og sjónvarpi undir verandi umstøðum. Tað eru okkara fjølmiðlar alt ov kavmodnir til!
Eg havi ikki hug at byrja eina longri argumentatión fyri hví og hvussu og hvat. Vil bara sláa fast, at tað kann verða beinleiðis skaðiligt fyri tónlistarliga kreativitetin at skrúva útvarpið frá í Føroyum!
Lesarin spyr kanska framvegis: »Og hvat so? Kom við onkrum dømi?« Eg kann bara soleiðis tilvildarliga nevna Sigur Rós. Hesin bólkurin fekk sítt altjóða frambrot í 2000 við fløguni Ágætis Byrjun. Fýra tónleikarar manna bólkin, og teir spæla eitt slag av ófatiliga vøkrum og melankolskum noise-rocki. Eg haldi persónliga, at teirra tónleikur í nógvar mátar er so fantastiska góður, at limirnir í bólkinum muga vera einglar ella aliens!
Men tað eru teir ikki. Teir eru bara fýra íslendskir tónleikanørdar, ið ikki lata seg tálma av afturhaldi og snævurskygni. Teir gera tað, ið teir hava hug til, og úrslitið er tónleikur av eini aðrari verð!
Tónleikurin verður av summum nevndur "post rock" – í stíl við skotsku Mogwai og kanadisku Godspeed You Black Emperor! Men eg haldi, at Sigur Rós eru nakað væl meir enn tað. Ummælarin á tónleikaheimasíðuni www.pitchforkmedia.com segði tað nokkso væl tá hann ummælti Ágætis Byrjun:
"… Sigur Rós eru ikki post rock. Teir eru pre tað, sum nú einaferð fer at koma í hesi nýggju øldini!"
Her skal ikki sigast meira um teir, annað enn, at tað kann loysa seg at ogna sær Ágætis Byrjun og nýggju útgávuna, ið kom út herfyri. Vøkur upplivilsi eru í væntu!
 |
| Sigur Rós tá |
Annars kann ein eisini nevna Björk, ið var slóðbrótari fyri øllum hinum. Haldi hon hevur onkuntíð verið spæld í føroyskum útvarpi, men tað kann teljast á einari hond, hvussu ofta tað er komið fyri! Björk er enn góð, hóast hon gerst alsamt meira loyndarfull og duld í hennara egna merkverdiga electronica heimi.
Av øðrum kunnu vit nevna Múm og Apparat Organ Quartet. Múm spæla eitt slag av "fólkaelectronica". Ein samanseting av akustiskum ljóðførum og elektroniskum ljóðlandsløgum. Tvíburðasystrar syngja í bólkinum, og teirra songrøddir minna um barnarøddir. Ein fer at hugsa um barndóm og gomul minnir, tá ein lurtar eftir tónleikinum. Vakurt!
Apparat Organ Quartet er mannaður av fýra organistum(!) og einum trummusláara. Teir spæla góðan traditionellan rock, men teir nýta orgul og synthesizarar til hetta, heldur enn guitar og bass. Hetta merkir, at hesin orgulrockurin verður kryddaður við feitum og kitsjutum synth-ljóðum. Úrslitið er, at tónleikurin er til at kenna aftur, samstundis sum hann eisini virkar fremmandur ella "syntetiskur". Spennandi!
 |
| Apparat Organ Quartet |
Onkuntíð gerst ein næstan óttafullur, tá ein hugsar um føroyska ungdómin, ið verður heilavaskaður og steriliseraður tónlistarliga av fjølmiðlunum. Vaknið unglingar! Hugsið sjálvi! Lat ikki nakran siga tykkum, hvønn tónleik, tit skulu lurta eftir! (Heldur ikki meg!)
Hinvegin er tað kanska ikki so galið kortini. Vit hava nógv meira av góðum tónleiki, enn vit mangan geva okkum far um, og útlitini fyri, at føroyskur tónleikur fer at gera nógv um seg úti heimi í framtíðini, eru góð.
Tað kann ið hvussu er sigast, at íslendskir tónleikaserfrøðingar sum Kiddi Sæmundson og Jens Guð eru púra sannførdir um, at tann næsta altjóða tónleikabylgjan fer at koma úr Føroyum. Eitt globalt "fairwaves"? Hvør veit?
Og hvat so?
Nú kann ein líta aftur á tíggju dagar í Reykjavík. Vit sóu ikki eldgos, bara hús, ið mannahendur høvdu smíðað. Vatnajøkul sóu vit úr flogfarinum á veg til Reykjavíkar. Ísland var í grundini ikki so eksotiskt, sum ein væntaði. Har var sera kalt og sera dýrt.
Tónleikararnir har eru ikki aliens ella einglar. Teir eru menniskju eins og tú og eg. Men summir teirra gera tónleik, ið ber brá av einglaljóði. Fólkini eru friðarlig, varin og sáttlig. Einki hóvasták. Tað kann tykjast kaldligt at byrja við, men undir bleika holdinum finnast heit og vinarlig hjørtu. Har vóru nógv fitt fólk.
Samfelagið er progressivt og "frísinnað" at kalla. Øll sløg av fólkum eru at finna har – í øllum førum í Reykjavík. Tú kanst vera, sum tú vilt og síggja út, sum tú vilt. Tú kanst siga, hvat tú vilt og trúgva, hvat tú vilt.
Tú ert frælsur, at vera tann tú vilt. Har er eingin, ið sigur tær, hvussu tú skalt vera, hvussu tú skalt ganga ílatin, hvat tú skalt halda, hvat tú skalt trúgva, og hvussu tú skalt vera. Eingin jantelóg! Tónleikurin er eins fjølbroyttur, og samfelagið.
Hetta er gott í ávísum føri, men tað hevur eisini sínar ringu síður. Samfelagið má sigast at vera rættiliga heiðið ella ateistiskt (kalla tað hvat tú vilt).
Mangan er tað gott at sleppa av við óneyðugar traditiónir og heilagar kýr, men neyvan er tað gott at blaka barnið út við vatninum, sum onkur segði. Tað er ein spurningur um raðfestingar, giti eg. Eisini í Føroyum. Í øllum førum dámar mær betur samfelagsligt frælsi enn samfelagsligar avmarkingar.
Tað nyttar einki at royna at broyta hugburðin og moralin hjá fólki við uttanveltaðum lógum, tí broytingin kemur altíð innanífrá. Úr hjartanum.
*
Tá samanum kemur eru vit í ætt. Ísland er størri enn Føroyar, men tó eru vit javnlíkar. Sjálvt um samfeløgini eru sera ymisk, eru vit eins. Sjálvt um tónleikalívið ikki líkist, so hava vit nógv í felag.
Vit búgva á veðurbardum grønum oyggjum, mitt í stóra bláa havinum. Vit skapa tónleik úr tí sama tilfarinum. Vit hoyra tað sama dunið. Dunið úr Atlantshavi.
Comments
Post a Comment